Ien Dales: Kortstondig maar invloedrijk burgemeester van Nijmegen
In de recente geschiedenis van Nijmegen springt één naam er bijzonder uit: Ien Dales. Als eerste vrouwelijke burgemeester van de stad, en de eerste niet-katholieke sinds 1898, liet ze in haar korte ambtsperiode een onuitwisbare indruk achter. Biograaf Sylvester Hoogmoed duikt in zijn boek "Pontificaal Sociaal" diep in het leven en de nalatenschap van deze markante politica.
Een stad in crisis
Toen Dales op 24 maart 1987 werd benoemd tot burgemeester van Nijmegen, trof ze een stad aan die worstelde met grote problemen. "De economie draaide slecht. Meer dan een kwart van de bevolking was afhankelijk van een uitkering. De jeugdwerkloosheid was dramatisch hoog", schetst Hoogmoed het beeld. De woningnood was nijpend, wat leidde tot een actieve kraakbeweging. Het bedrijfsleven trok weg en welgestelde inwoners verhuisden naar buurgemeenten.
De situatie was zo ernstig dat Dales in haar installatiereden zelfs openlijk twijfelde of ze er wel goed aan deed om deze functie te aanvaarden. "Veel mensen vroegen haar: 'Waar begin je nu toch aan? In zo'n gemeente.' Ze ging zelfs aan zichzelf twijfelen", vertelt Hoogmoed.
Toch was er al een voorzichtig begin gemaakt met de wederopbouw van de stad. Wethouders Hompe en Brouwer waren sinds 1982 bezig met sociale woningbouw en andere verbeteringen. Dales stapte als het ware op een rijdende trein, maar wist daar wel een cruciale versnelling aan te geven.
Een leven gevormd door tegenslag en onrecht
Om Dales' impact op Nijmegen te begrijpen, is het essentieel om naar haar achtergrond te kijken. Geboren in Arnhem, maakte ze als kind de evacuatie van de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog mee. Haar vader, die had meegevochten tijdens de Slag om de Grebbeberg, overleed vroeg, mogelijk als gevolg van oorlogstrauma.
"Ze moest al vroeg op eigen benen staan", legt Hoogmoed uit. "Haar moeder moest de kost verdienen en verdiende half zoveel als de mannelijke collega's. Dat onrecht, daar maakte ze zich al op jonge leeftijd boos over." Deze ervaringen, samen met het meemaken van de diepe armoede in de jaren '30, vormden Dales' sterke sociale bewustzijn en haar latere politieke overtuigingen.
Ondanks de anti-Duitse sentimenten na de oorlog, ontwikkelde Dales een grote interesse in de Duitse cultuur en literatuur. Deze open blik zou haar later als burgemeester goed van pas komen bij het versterken van de banden met Duitse buurgemeenten.
Een daadkrachtige burgemeester
Hoewel Dales slechts 902 dagen burgemeester van Nijmegen was, wist ze in die tijd een aanzienlijke impact te maken. "Ze heeft Nijmegen in die korte tijd veel zelfvertrouwen gegeven", stelt Hoogmoed. Dit deed ze onder andere door de publiciteit op strategische momenten te zoeken.
Een voorbeeld hiervan was de huldiging van de wereldberoemde cineast Joris Ivens. Ondanks kritiek op Ivens' Maoïstische verleden, zag Dales de kans om Nijmegen positief in de schijnwerpers te zetten. Een ander moment was toen Nijmegen een prestigieuze prijs in Brussel won voor de wederopbouw van de benedenstad. Dales zorgde ervoor dat dit nieuws samenviel met de presentatie van plannen voor de Brabantse Poort, waardoor beide ontwikkelingen extra aandacht kregen.
Dales' aanpak was direct en daadkrachtig. "Ze heeft wel eens tegen medewerkers gezegd: 'Jullie moeten niet vragen of iets kan. Jullie moeten zeggen dat ik het wil.'", citeert Hoogmoed. Deze houding, gecombineerd met haar vermogen om goed te luisteren voordat ze beslissingen nam, maakte haar tot een effectieve bestuurder.
Connectie met de gewone Nijmegenaar
Wat Dales bijzonder maakte, was haar vermogen om te connecteren met de 'gewone' Nijmegenaar. Hoogmoed beschrijft: "Ze ging rustig tussen de mensen zitten met een biertje en de handtas op tafel. En dan echt luisteren naar wat die mensen te vertellen hadden." Deze authentieke benadering maakte haar immens populair, vooral in de arbeiderswijken.
Dales was regelmatig te vinden bij NEC-wedstrijden en tijdens de Vierdaagsefeesten. Hoewel ze zelf niet sportief was, deed ze enthousiast mee aan dit soort lokale evenementen. "Dat was heel natuurlijk, heel hartelijk. Het kwam gewoon over", zegt Hoogmoed. Hij haalt een anekdote aan waarbij Dales tijdens de Vierdaagse spontaan meeliep met de schoonmaakploegen, pratend over hun werk.
Deze directe aanpak werd echter niet door iedereen gewaardeerd. Hans van Hooft Sr. van de SP noemde haar een "vrouw met kapsones". Hoogmoed suggereert dat dit deels voortkwam uit jaloezie, omdat Dales zo populair was in de arbeiderswijken, traditioneel het terrein van de SP.
Bruggen bouwen in een verdeelde stad
Dales' benoeming was aanvankelijk een schok voor het katholieke deel van Nijmegen. Als eerste niet-katholieke burgemeester sinds 1898 doorbrak ze een lang patroon. Toch wist ze uiteindelijk ook het vertrouwen van deze groep te winnen.
"Ze was zelf ook gelovig, Nederlands Hervormd", legt Hoogmoed uit. "Ze was niet zoals veel andere mensen uit de PvdA iemand met een soort dedain voor geloof. Ik denk dat dat uiteindelijk toch ook wel een band schiep met serieuze mensen."
Dales' vermogen om bruggen te bouwen bleek cruciaal in een stad die politiek verdeeld was. Naast het CDA waren er opkomende partijen als de PvdA, D66, en wat later GroenLinks zou worden. Dales wist met haar pragmatische aanpak en oprechte interesse in mensen over partijgrenzen heen te werken.
Een blijvende erfenis
Hoewel Dales' termijn als burgemeester van Nijmegen kort was, heeft ze een blijvende impact gehad op de stad. Haar directe aanpak, authentieke betrokkenheid bij de inwoners en strategisch gebruik van publiciteit gaven Nijmegen een boost op een moment dat de stad dat hard nodig had.
Hoogmoed benadrukt dat Dales' invloed niet overschat moet worden - ze bouwde voort op het werk van anderen en haar tijd was beperkt. Toch is het opmerkelijk hoe sterk haar naam verbonden blijft aan Nijmegen, zelfs decennia na haar vertrek.
De lessen van Dales
De aanpak van Dales biedt interessante inzichten voor hedendaagse bestuurders. Haar vermogen om te luisteren naar burgers, gecombineerd met daadkrachtig optreden, blijkt een effectieve combinatie. Ook haar strategische omgang met media en publiciteit is een les die nog steeds relevant is.
Tegelijkertijd roept haar korte maar krachtige periode als burgemeester vragen op over de rol van individuele bestuurders in stedelijke ontwikkeling. Kan één persoon echt het verschil maken voor een hele stad? Of was Dales simpelweg op het juiste moment op de juiste plek om een al ingezette positieve ontwikkeling te versnellen?
Nalatenschap en herinnering
Het is opvallend dat veel Nijmegenaren denken dat Dales langer burgemeester is geweest dan in werkelijkheid het geval was. Dit getuigt van de sterke indruk die ze heeft achtergelaten. Haar naam leeft voort in de stad, niet alleen in de herinneringen van oudere inwoners, maar ook in initiatieven en projecten die naar haar zijn vernoemd.
Dales' carrière na Nijmegen, als minister van Binnenlandse Zaken, heeft haar landelijke bekendheid verder vergroot. Toch is het haar periode in Nijmegen die vaak als een kantelpunt wordt gezien, zowel voor de stad als voor haar eigen carrière.
Nieuw zelfvertrouwen
Ien Dales' burgemeesterschap van Nijmegen was kort maar krachtig. In minder dan drie jaar wist ze een stad die worstelde met grote problemen nieuw zelfvertrouwen te geven. Haar directe stijl, authentieke betrokkenheid bij de inwoners en strategisch gebruik van publiciteit maakten haar tot een effectieve en geliefde burgemeester.
Hoewel de werkelijke impact van haar korte termijn moeilijk te meten is, staat vast dat Dales een blijvende indruk heeft achtergelaten op Nijmegen. Haar aanpak en persoonlijkheid bieden nog steeds interessante lessen voor hedendaagse bestuurders.
Met het aankomende boek van Sylvester Hoogmoed krijgen we ongetwijfeld nog meer inzicht in deze fascinerende politica en de impact die ze had op Nijmegen. Het verhaal van Ien Dales blijft relevant, niet alleen als een stuk lokale geschiedenis, maar ook als een voorbeeld van effectief en betrokken leiderschap in moeilijke tijden.
Sylvester Hoogmoed was te gast in aflevering 100 van Ien, de podcast. Deze aflevering is hier terug te luisteren.
foto: David van Haren
