Columns en opinie

wwv9le0w

Nijmegen een stad altijd in beweging, altijd vernieuwend

Voortdurend zag ik verwondering op de gezichten van de deelnemers aan de tocht door Nijmegen, de oudste stad van Nederland die in een razend tempo verandert. In de jaren tachtig was Nijmegen nog een stad die nauwelijks groeide, zelfs even zakte in inwonertal en een enorme werkloosheid kende.

Maar het stadsbestuur koos destijds met een vooruitziende blik voor een forse vernieuwing van het centrum. Het Mariënburgkwartier werd gecreëerd met een mix van winkels, cultuurinstellingen en  nieuwe woningen. In de Tweede Wereldoorlog was dat centrum nog met de grond gelijk gemaakt door het dodelijke bombardement van de Amerikanen, bommen die eigenlijk bedoeld waren voor een Duitse stad. De wederopbouw vergde veel tijd, tot diep in de jaren zestig. En 35 jaar later startte dus een tweede vernieuwing van het Nijmeegse centrum. Het was een vernieuwing met lef om de winkelcrisis te keren. Het hart van de binnenstad kreeg zo weer een nieuwe boost.  De oplevering van het Mariënburgkwartier was hét bewijs dat Nijmegen weer overtuigd was van een glanzende toekomst. 

Nevengeul

Rond de eeuwwisseling glom Nijmegen weer voor het eerst in lange tijd. In die periode was ook de keus gemaakt voor een sprong van de stad over de rivier de Waal. Nijmegen koos om fors te gaan bouwen aan de overzijde, in de Betuwe. Een unieke stap in de historie van Nijmegen. 2000 jaar was Nijmegen een stad aan één zijde van rivier. Eeuwenlang was Nijmegen een militaire stad, een stad van strategische betekenis voor de verdediging van Nederland. De kleine stad was volledig ommuurd. Pas in 1874 mochten die muren afgebroken worden en kon een eerste stadsuitbreiding worden gerealiseerd. Nijmegen groeide razendsnel van 30.000  naar 60.000 inwoners, maar de grootste groei vond plaats in de 20e eeuw. Enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog telde Nijmegen 110.000 inwoners.

In de hele 20e eeuw was Nijmegen een woonstad tussen twee bruggen met een Waalkade van 1300 meter lang. De oriëntatie van de Nijmegenaren was vrijwel volledig gericht op het zuiden. De overzijde van de Waal was onbekend terrein voor de stadsbewoners.

Het bouwplan voor de sprong over de Waal omvatte maar liefst 12.000 woningen. De bouwstart werd gemaakt ver van de Waal, op afstand van de oude stad. Dat was destijds een eis van de Betuwse gemeenten die grond hadden afgestaan voor de stadsuitbreiding. 

Nijmegen had aanvankelijk veel kritiek op die Betuwse wens, maar achteraf is het een prima keuze gebleken. Want  pas vele jaren later werd Nijmegen geconfronteerd met de rijksplannen voor de aanleg van een nevengeul bij Lent, een bypass van de Waal. Een maatregel om het gevaar van hoogwater en overstromingen te keren. Door de klimaatveranderingen stroomt er door de Rijn en Waal op sommige momenten meer water dan ooit door deze rivieren. 

Het waterpeil van de Waal kan vele meters schommelen, de verschillen tussen de laagste en hoogste waterstand kunnen zelfs acht, negen meter zijn. Tot 1926 overstroomde Nijmeegse onderstad bij de rivier ook elke vijftien jaar.  Door dijkversterkingen werd dit daarna voorkomen.

In 1995 werd het Gelderse rivierengebied en ook Nijmegen geconfronteerd met de hoogste waterstand in 75 jaar. Dijkdoorbraken en overstromingen in de laag gelegen polder dreigden weer (in Nederland ligt bijna tweederde van het land onder de zeespiegel). Enkele honderdduizenden mensen en een miljoen stuks vee in het Gelderse rivierengebied moesten in 1995 worden geëvacueerd.

Deze bijna-ramp was voor de nationale overheid aanleiding om meer ruimte te geven aan de rivieren, ook aan de Waal bij Nijmegen. Erkend werd dat in het verleden te zeer waren gekanaliseerd. Bij de stad, aan de overzijde bij Lent werd een bypass aangelegd, een nevengeul van ruim 4 kilometer lang, een investering van zo’n 440 miljoen euro. Een hoogwaterveiligheidsmaatregel waarbij na veel discussie met de bewoners in de omgeving ook veel aandacht werd geschonken aan de ontwikkeling van nieuwe natuur en recreatiemogelijkheden. Nijmegen kreeg bovendien tegelijk de middelen voor de bouw van een extra stadsbrug over de rivier aan de westzijde van de stad. De tweede verbinding over de Waal, een brug waar Nijmegen al meer dan vijftig jaar van droomde.

Andere stad

Al die nieuwe ontwikkelingen maakten van Nijmegen in tien, vijftien jaar een andere stad. Een stad waar de brede rivier de Waal niet meer langs stroomt, maar een stad waar de rivier dwars door heen stroomt. Met dat nieuwe stadsbeeld kreeg Nijmegen stap voor stap het imago van een waterstad.

Waar vele eeuwen slechts langs 1300 meter van de Waalkade werd gewoond, kent Nijmegen intussen een woongebied van meer dan vijf kilometer langs de Waal. En dat wonen langs de rivier en nevengeul zal de komende jaren alleen maar verder toenemen. De vraag naar woningen in Nijmegen-Noord is enorm. Nijmegenaren maken de sprong over de Waal nu graag.

De wijken aan de twee oevers groeien razendsnel ‘naar elkaar toe’, al ligt er nog een steeds een rivier met een breedte van 300 meter tussen. Nijmegen leefde voor het jaar 2000 letterlijk met de rug naar de Waal. Maar nu lopen en fietsen Nijmegenaren uit alle delen van de stad massaal over en langs de twee oevers, ze maken letterlijk cirkels rond de Waal.

De zandstranden van de Waal en de nevengeul hebben intussen ook een enorme aantrekkingskracht op recreanten, zeker in de zomermaanden. Watersporters voelen zich thuis op die bypass Spiegelwaal. Die nevengeul heeft Nijmegen in een korte tijd - de opening was in 2016 - een nieuw imago gegeven: waterstad.

Oorlogsherinneringen

De nieuwe stadsbrug De Oversteek die gelijktijdig met het werk aan de nevengeul is gerealiseerd, zorgt niet alleen voor een optimale verbinding tussen de twee stadsdelen rond de Waal, maar herinnert iedereen ook aan het tragisch oorlogsverleden van de stad. Die brug ligt op de plek waar in september 1944 Amerikaanse militairen met rubberen bootjes de oversteek waagden om zo mee te helpen aan de bevrijding van Lent en de verovering van de oude Nijmeegse Waalbrug op de Duitsers. Een gewaagde oversteek waarbij enkele tientallen doden en veel gewonden vielen. Die brug de Oversteek is vanaf de eerste dag na de opening een oorlogsmonument geworden waar elke avond net na zonsondergang Nederlandse militaire veteranen in het tempo van een trage mars over heen lopen, ze volgen de lantaarns hier die een voor een licht geven, lights crossing. Elke licht staat voor een gesneuvelde militair. Ze staan zo stil bij de pijn die oorlog altijd oplevert en ze benadrukken zo de betekenis van vrijheid. Zeker in deze tijd met de Oekraïnecrisis door de brutale inval van Poetin is stilstaan bij die herinnering actueler dan ooit. 

Vele, vele duizenden Nijmegenaren hebben de veteranen de afgelopen jaren al bij de trage mars over de brug begeleid. 

Veranderingen 

Bij de wandeling over de brug krijgt ook iedereen een geweldig beeld van de veranderingen van de stad aan de Waal. Ze zien hoe moderne hoogbouw een plek veroverd langs het Waalfront aan de zuidoever. Hier groeit in een hoog tempo een nieuw woongebied op een plek waar twintig jaar geleden nog veel fabrieken stonden. Het was honderd jaar een van de belangrijkste werkplekken van Nijmegen. Vanaf 2004 zijn die bedrijven vertrokken. Bij het Maaswaalkanaal zien wandelaars ook dat de oude vervuilende kolencentrale die hier in 1936 werd geopend nu plaats heeft gemaakt voor twee windmolens, letterlijk een symbool van de energietransitie. 

Aan de Betuwse zijde nabij Lent valt direct het snelgroeiend nieuw stadsdeel Hof van Holland op. Vele grote  bouwkranen bepalen het beeld langs de dijk. Hier wordt onder meer gebouwd op terpen, als extra bescherming tegen toekomstige overstromingen. Er is bovendien gekozen voor de bouw van een energieneutraal winkelcentrum. NIjmegen stimuleert hier ook natuurinclusief bouwen in combinatie met de aanleg van gezamenlijke groene tuinomgeving voor de nieuwe bewoners. 

Corporatie Talis zet op deze locatie in op woongebouwen waar jongeren, ouderen en zorgbehoevende senioren bij elkaar wonen. Waar omkijken naar elkaar gestimuleerd wordt. Ook is er een complex voor 60-plussers gecombineerd met groepswonen voor jongeren met een beperking. Ook elders in de Nijmegen-noord heeft Talis al bijgedragen aan het wonen door woongroepen. Jongeren kiezen hier steeds vaker voor. In de studentenstad Nijmegen - meer dan 46.000 jongeren studeren op de universiteit of hogeschool - is dit al trouwens  al decennia  een trend. Nijmegen heeft een zeer jonge bevolking met veel alleenstaanden en alleengaanden, meer dat 45 procent woont alleen.

Het stimuleren van nieuwe woonvormen heeft mede te maken met de snelle vergrijzing en de toenemende zorgvraag. Die zorg en hulp aan de langer thuiswonende ouderen zal steeds vaker  door mantelzorg en medebewoners in de omgeving geleverd moeten worden. De inrichting en vorm van nieuwe wooncomplexen moeten daarop beter afgestemd worden.

Toekomstvisie gaat uit van verdichting 

In de stadsvisie die het Nijmeegse stadsbestuur heeft opgesteld voor de jaren tot 2040, is gekozen voor een verdere verdichting van de stad. Nijmegen kent een grote woningnood, landelijk  staat Nijmegen op derde plek als het gaat om het woningtekort. De wachttijden voor woningzoekenden bedraagt vele, vele jaren. Voor 2030 mikt de stad op zeker 10.000 nieuwe woningen om het grote tekort op te lossen. Hierbij is er bewust voor gekozen om niet te bouwen in de groene gebieden rond de stad. Nijmegen wil vooral veel nieuwbouw realiseren nabij stationslocaties. Zo komen er bij het centraal treinstation zeker 2000 nieuwe appartementen bij. Ook verderop in de stad, in de randwijken, zoekt Nijmegen naar plekken die makkelijk bereikbaar zijn met het openbaar vervoer  en de fiets. Autorijden wordt zelfs ontmoedigd, delen van auto’s gestimuleerd.

Die keus voor verdichten van de stad is een stevige opgave. Aan de Nijmeegse Waalhaven net voorbij de spoorbrug en op loopafstand van de binnenstad is daarvan al een begin te zien. Hier is een woningdichtheid te zien die normaal is in de hoofdstad Amsterdam. In een van de grotere wooncomplexen aan de haven zijn binnentuinen op hogere bouwlagen opgenomen. Want Nijmegen wil dat de keus voor een compactere stad niet leidt tot een versteende stad. Groen toevoegen aan nieuwbouw is dan ook een verplichting, zeker ook om klimaatveranderingen aan te kunnen. Hittestress is een groeiend probleem in diverse Nijmeegse wijken. Groen, extra bomen moeten voor verkoeling zorgen in die nieuwe compacte woongebieden. Stadsbestuurders hebben mede daarom al de aanplant van vele tienduizenden nieuwe, extra  bomen in Nijmegen beloofd. Met de operatie Steenbreek wil Nijmegen bovendien stimuleren dat versteende oppervlaktes ingeruild worden voor groen, nodig voor een betere ‘verwerking’ en een natuurlijk opvang van het regenwater in de bodem in plaats van een afvoer via het rioolstelsel. 

Nieuwe aanpak waterveiligheid 

Aan het Waalfront zoekt Nijmegen samen met het waterschap ook naar nieuwe manieren om met  hoogwater van de rivier de Waal om te gaan. Steeds meer mensen willen dicht op de rivier wonen. Ze willen de rivier zien en beleven. Ondanks  de toenemende kans op hoogwater in de toekomst hebben de plannenmakers samen met het waterschap er daarom alsnog voor gekozen om bij de nieuwbouw in het Waalfront de waterkeringen toch te verlagen en groengebieden pal aan de rivier aan te leggen. In de nieuwe wooncomplexen rond de oude Honig aan de Waal komen dan parkeergarages die kunnen volstromen met Waalwater. De prognoses zijn dat dit eens in de vijf, tien jaar zal gebeuren. In die garages komen wel robuuste keermuren, deels ondergronds,  om ‘doorstromen van rivierwater naar woonwijken verderop te voorkomen’. 

Het is voor het eerst dat op die wijze gebouwd wordt in Nederland. In het Duitse Hamburg is al ‘ervaring met die aanpak’. Nijmegen heeft zich laten overtuigen dat met die ‘Duitse aanpak’ de veiligheid voor bewoners toch gegarandeerd kan worden. 

Voor de bouw van die  nieuwe wijk rond de het oude fabriekscomplex de Honig legt de gemeente Nijmegen bovendien voor het eerst de verplichting van natuurinclusief bouwen op. De bouwers zullen dus de natuur moeten integreren in de nieuwbouw. Zo krijgen alle gebouwen ‘groene daken’.

Naar het kanaal

In de stadsvisie voor de jaren tot 2040 heeft Nijmegen anderhalf jaar geleden gekozen voor groei binnen de bestaande stad. Daarbij ziet Nijmegen vooral kansen voor een stadsontwikkeling rond het MaasWaalkanaal. Dit kanaal, aangelegd in de jaren twintig, loopt dwars door Nijmegen. Maar deze vele kilometerslange waterweg is heel lang genegeerd, is zelfs uitgegroeid tot een barrière, een afgesloten onbereikbare wereld. Bewoners in de omliggende wijken, gebouwd in de jaren vijftig en zestig, leven er met de rug naar toe. Nijmegen wil dit nu met de inspiratie van bypass bij Lent in het achterhoofd veranderen. Het idee is om het kanaal ‘te omarmen’, verbindingen met het kanaal te maken. Aan weerszijden van het kanaal worden nieuwe woongebieden ingericht. Hoogbouw krijgt hierbij zeker een voorname plek.

Nijmegen zet bovendien in om rond de hightech campus Winkelsteeg nabij het kanaal met bedrijven als NXP - een superinnovatief bedrijf; ze produceren chips die zo ongeveer in elke iPhone en auto zitten - een mix te creëren van wonen en werken. Bijna 4000 nieuwe woningen( 90 procent appartementen) zijn er gepland. Het gaat hier vooral om wonen in de hoogte. Nijmegen gaat hierbij ook stevig in de openbare ruimte investeren De uitdaging is om hier ook dat de nieuwe inwoners hier straks automatisch gaan kiezen voor de fiets en het openbaar vervoer inplaats van de auto. Fietsroutes worden van de autoroutes gescheiden. 

Nabij de Winkelsteeg ligt al een enkele jaren treinstation, het Goffertstation. Hier wil Nijmegen wegen verleggen en woningbouw combineren met winkels, horeca en culturele instellingen. Het moet een levendige wijk worden, niet alleen een woongebied. Verderop op de Winkelsteeg wordt zelfs al gedacht aan een nieuw overdekt zwembad. 

De eerste stappen voor nieuwbouw zijn onlangs gezet. Er wordt nu gewerkt aan de bouw van zo’n vijfhonderd flexwoningen die hier zeker 15 jaar kunnen staan. Woningen met een kwaliteit die een verlenging met nog eens 15 jaar garandeert. Er is bewust gekozen voor een start met flexwoningen omdat zo een hoger tempo, en met minder procedurevertraging, nieuwbouw kan worden gerealiseerd. Ze zijn met name bedoeld voor starters op de woningmarkt en studenten. Corporatie Talis is een van de deelnemers aan dit project.

Vanaf de Winkelsteeg worden straks ook nieuwe snelle fietsroutes naar andere delen van de stad, zoals het centrum en de universiteitscampus, aangelegd. 

Nijmegen wil de hightech bedrijven met vele duizenden werknemers op de Winkelsteeg absoluut niet verplaatsen. Nijmegen wil juist zelfs het werken met wonen nadrukkelijk stimuleren. Een band scheppen tussen de bewoners en de innovatieve hightech bedrijven. Ook nieuwe bedrijvigheid hier stimuleren. Ondernemers op deze techcampus hebben al positief op die bijzondere uitdaging gereageerd.

Rob Jaspers

05-04-2022 | Rob Jaspers